در دنیای تجارت امروز و با ظهور استارتاپ‌ها، با توجه به اطلاعاتی که در خصوص ایده‌ها و جزییات آن مطرح است، همواره بیم آن وجود دارد که کارمندان یا شرکت‌های همکار، که به منابع و اطلاعات شرکت دسترسی دارند، پس از پایان همکاری کسب و کاری مشابه را شروع کنند یا به شرکت‌های رقیب ملحق شوند و با انتشار آن اطلاعات موجب شکست استارتاپ شوند. این چالش در حوزه تجارت و تکنولوژی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است، چرا که هسته برنامه‌نویسی و دیتابیس یک اپلیکیشن و یا دانش ساخت محصول محرمانه بوده و در صورت افشا می‌تواند به شکست استارتاپ منجر شود. برای جلوگیری از چنین مشکلاتی، بعد از مشخص شدن اسرار کسب و کار و قبل از اینکه در اختیار افراد مختلف قرار داده شود، عموما یک قرارداد عدم رقابت با هم‌بنیان‌گذاران و کارمندان استارتاپ منعقد می‌شود. برای درک بهتر کاربردهای توافق عدم رقابت ابتدا به تعریف این قرارداد می‌پردازیم.
تعریف توافق عدم رقابت
توافق عدم رقابت(NCA) Non-Competition Agreement یا Non–Compete Clause ( NCC)، باهدف عدم رقابت و حفظ منافع تجاری میان هم‌بنیان‌گذاران و یا کارفرما و مستخدم منعقد می‌گردد. عدم رقابت می‌تواند ماده‌ای از قرارداد استخدام باشد، اما می‌توان قرارداد جداگانه‌ای نیز برای عدم رقابت در شروع فعالیت منعقد کرد. قراردادهای عدم رقابت معمولاً به نفع کارفرما یا بنیان‌گذار اصلی استارتاپ منعقد می‌شوند، همچنین در روابط تجاری با رقبا و شرکت‌های همکار نیزمی‌توان از آن استفاده کرد.
همان‌طور که پیش‌تر در مقاله محرمانگی یا عدم افشای اطلاعات به این موضوع پرداختیم، تجار و بازرگانان از این موضوع نگران هستند که شریک و یا طرف مقابل آن‌ها، به اطلاعات مشتریان دسترسی پیدا کرده و خود مستقیماً با مشتریان وارد مذاکره و معامله گردند. در واقع توافق عدم رقابت به این معنی است که یک شخص با طرف مقابل توافق می‌کند، به تجارت مشابه، با مشتریان فعلی، در آینده مشغول نگردد.
تفاوت قرارداد عدم رقابت با قرارداد عدم افشای اطلاعات
قرارداد عدم افشای اطلاعات (NDA) به منظور عدم افشای اطلاعات توسط کارمندان است اما قرارداد عدم رقابت از شروع کسب و کار مشابه توسط هم‌بنیان‌گذار و با جذب کارمند در شرکت رقیب جلوگیری می‌کند. مزیت عمده این قرارداد این است که اگر کسی از مجموعه جدا شد، قادر به جذب همکاران سابق خود و مشتریان قبلی با شرکت جدید نباشد. درواقع این قرارداد از هدر رفتن هزینه‌های مربوط به تحقیق و توسعه، بازاریابی و نیروی انسانی متخصص تربیت شده در شرکت جلوگیری می‌کند.
شرایط اعتبار قرارداد عدم رقابت
برای اینکه این قرارداد مانند سایر قراردادها ازنظر قانونی معتبر تلقی شود، بندهایی باید در قرارداد درج شود که به شرح زیر است:
1. بخش تعاریف:
در این بخش، عبارات و اصطلاحات مهم عنوان شود. برای مثال، مفهوم رقابت به درستی بیان شده و دقیقا مشخص شود چه اعمالی مصادیق رقابت تلقی خواهد شد. علاوه بر این اسرار و اطلاعات محرمانه باید به طور دقیق تعریف گردد. این بخش سبب روشن شدن کامل جنبه‌های پوشش داده شده توسط قرارداد خواهد شد و اختلاف در تفسیر قرارداد را در آینده، به حداقل ممکن می‌رساند.
2. مشخصات طرفین قرارداد و سِمَت آن‌ها:
اطلاعات هویتی فرد در تمامی قراردادها به درستی درج می‌گردد اما تعین سمت و عنوان شغلی فرد در شرکت، موجب می‌شود تا در آینده اثبات مفاد قرارداد به درستی انجام شود. با بیان سمت فرد بعداً اثبات این موضوع که شخص اساساً به اطلاعات محرمانه و بنیادی شرکت دسترسی داشته است یا خیر، راحت‌تر خواهد بود.
3. حفظ اطلاعات:
در قراردادهای عدم رقابت عموماً قسمت‌‌هایی در خصوص حفظ محرمانگی و عدم افشای اطلاعات نیز درج می‌شود. البته، هردو قرارداد عدم افشا و محرمانگی و همچنین قرارداد عدم رقابت را می‌توان به صورت مجزا منعقد کرد تا اطلاعات حیاتی استارتاپ مانند فهرست مشتریان بعداً در اختیار رقبا قرار نگیرد.
4. بیان فعالیت‌های ممنوع:
در این قرارداد، به صورت صریح فعالیت‌های ممنوع که ممکن است به کسب و کار آسیب برساند، چه در زمان همکاری با استارتاپ چه بعد از آن ذکر می‌شود. نمونه‌ای از این فعالیت‌ها عبارتند از: هرگونه تلاش یا پیشنهاد برای استخدام سایر کارمندان و تشویق آن‌ها به ترک شرکت، راه‌اندازی و همکاری با کسب و کارهای مشابه و … . برای مثال کارکنان شرکت KFC در محدوده جغرافیایی که نمایندگان این شرکت حضور دارند نمی‌توانند شرکتی با همین نوع فعالیت ایجاد کنند.
5. تعیین وجه التزام:
در قرارداد عدم رقابت، میزان خسارت ناشی از نقض قرارداد باید مشخص گردد. برای نمونه، در صورت نقض مفاد قرارداد مبلغی مشخص به‌عنوان خسارت باید پرداخت گردد، مشخص کردن این مبلغ کاملاً به نوع و حوزه فعالیت استارتاپ بستگی دارد.
6. زمان قرارداد:
در واقع نمی‌توان کارمندان و شرکای تجاری را برای همیشه از رقابت یا همکاری با شرکت‌های رقیب بر حذر داشت. بنابراین، لازم است در قرارداد مدت زمان دقیق درج گردد.
7. محدوده جغرافیایی مورد نظر:
در این قرارداد، باید محدوده جغرافیایی کاملاً مشخص باشد. محدوده‌ی جغرافیایی ممکن است منطقه، شهر یا استان باشد، اما تعیین تمام کشور به‌عنوان محدوده‌ی جغرافیایی امکان‌پذیر نیست.
جمع‌بندی
در ابتدای فعالیت کسب و کار، اطلاعات مهم و حیاتی استارتاپ را مشخص کنید و با شرایط خاص و از قبل مشخص شده آن را در اختیار هم‌بنیان‌گذاران، کارمندان و شرکت‌های همکار قرار دهید. این شرایط شامل تنظیم شدن قرارداد عدم افشا و عدم رقابت در محدوده جغرافیایی و ضمانت‌‌های اجرایی می‌باشد. چنانچه برای عقد این قرارداد به اطلاعات بیشتری نیاز دارید حتماً از وکلای حقوقی متخصص در حوزه استارتاپ‌ها کمک بگیرید.
